May mắn hay tài năng quyết định để bạn giàu nhanh?

Danny Dorling, Đại học Oxford (BBC Capital)

Người ta, đặc biệt là những người giàu có, thích nghĩ rằng việc giàu lên là do khéo léo và bền bỉ. Nhưng không một ai tạo nên sự giàu có từ hư vô, nhà địa lý xã hội học Danny Dorling nói.

Nước Anh bị sự bất bình đẳng cao nhất châu Âu về thu nhập, một phần là do những ảo tưởng sai về sự giàu có ở đây. Ở những quốc gia mà có ít người giàu hơn thì họ có khuynh hướng ít ảo tưởng hơn, về bản thân họ, về những người khác, về những gì là có thể và về lý do tại sao một số người trở nên giàu.

Tại Anh, không có gì đáng ngạc nhiên khi đọc thấy một chủ ngân hàng đầu tư cho rằng 100 triệu bảng là rất nhiều tiền nhưng "không phải là một khoản tiền vô lý". Trong một báo cáo trên tờ The Guardian hồi đầu tháng này, chúng ta cũng nghe nói rằng một chủ ngân hàng đặc biệt đã "tin khá chắc chắn" rằng một cá nhân tích cực và đam mê có thể "bắt đầu từ số không và kiếm tới 100 triệu bảng trong vòng 20 năm".

Tuy nhiên, cũng có hy vọng. Trong báo cáo nghiên cứu mà nó khởi đầu cho một loạt câu chuyện mới, Katharina Hecht ở Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London đã phát hiện ra rằng 1/3 mẫu của bà về những người hết sức giàu làm việc ở London đồng ý rằng "chính phủ nên giảm sự khác biệt về thu nhập".

Mẫu này là cực kỳ nhỏ và tập hợp thứ cấp của những người rất giàu này đến nay chưa từng được hỏi những câu hỏi tương tự, nhưng những gì họ nói phù hợp với các báo cáo của Mỹ vào năm ngoái mà nó thể hiện thái độ của những người cực giàu đang bắt đầu thay đổi.

Năm 2016 ở New York, 50 triệu phú đã viết cho thống đốc bang, ông Andrew Cuomo, đề nghị ông tăng thuế của họ lên vì họ cho rằng những bất bình đẳng kinh tế đã phát triển quá cao. Nhóm này bao gồm Abigail Disney, cháu gái của Walt Disney, và Steven Rockefeller, một thành viên thuộc thế hệ thứ tư của gia đình giàu có này. Con cháu của người giàu ít nhất cũng biết rằng họ đã không làm nên sự giàu có này, nói chi đến tạo ra sự giàu có từ hư vô.

Thật ra, không ai tạo ra sự giàu có từ hư vô như cụm từ thần thoại "người tạo ra giàu có" cho thấy. Hầu hết sự giàu có là được lấy của những người khác thành của mình, không phải được làm ra. Sự giàu có có thể phát triển nhưng chỉ khi nó được chia sẻ tốt, không bị chiếm hữu vào tay một số ít người. Tỷ lệ tăng trưởng giàu có là cao nhất ở các nước có sự công bằng hơn so với các nước láng giềng.

Bốn năm sau sự sụp đổ tài chính, Michael Lewis, một trong những người thành công nhất từng viết về ngành công nghiệp tài chính đã cố gắng giải thích cho một nhóm sinh viên tốt nghiệp Đại học Princeton, lý do tại sao phần lớn thành công của ông và của khán giả là do may mắn. Tác giả cuốn The Big Short và cuốn Moneyball nói với họ rằng may mắn sẽ nghiêng một chút về phía họ nếu họ được sinh ra trong gia đình giàu có:

Gặp may

Thế giới mà Lewis nói đến không phải là toàn bộ thế giới, mà là thế giới quan niệm bởi các tầng lớp tinh hoa ở các quốc gia không công bằng. Nói "thế giới" là ông muốn nói "Mỹ", và đặc biệt ông muốn nói về "Giấc Mơ Mỹ", tức ý tưởng rằng bất cứ ai cũng có thể thực hiện được giấc mơ này nếu họ đủ cố gắng và đủ tài năng, cho dù họ cạnh tranh trong xã hội không công bằng đến mức nào về kinh tế .

Giấc mơ Mỹ là một huyền thoại, cũng giống như sự tưởng tượng của ông chủ ngân hàng đầu tư London. Những người kiếm được tiền thường hoàn toàn không phải là rất có tài. Họ chỉ là may mắn vào đúng thời điểm nào đó trong cuộc đời. Họ có thể đã làm việc vất vả và thường xuyên phấn đấu và đầy ham muốn, nhưng hàng ngàn người khác cũng làm việc vất vả như họ, cũng đầy ham muốn như họ, và không luôn gặp may. Thông thường nhất, những người làm ra tiền là có tiền được cho từ đầu, thông qua thừa kế làm tăng cơ hội may cho họ; nhưng luôn luôn là sự may mắn. Đừng tin vào huyền thoại doanh nhân tự tạo, tốt, tử tế và đầy năng khiếu.

Chúng ta sống trong một thế giới trong đó những người đã lên đến đỉnh cao không phải do phẩm chất lớn lao, mà vì họ thường có một vài lợi thế không công bằng khi bắt đầu, chẳng hạn như sinh ra là nam giới, da trắng và giàu có, bởi vì họ có nhiều cơ hội may trên đường đi lên, và thường vì họ đã sẵn sàng để lấy cơ hội của người khác khi họ tiến lên. Thế giới loài người không chỉ bao gồm một vài người thượng cấp đủ khả năng để làm những điều then chốt cần thiết phải làm và một khối người thấp kém mà không bao giờ có thể làm được những điều đó và do đó phải bị phạt một cách thích ứng.